Develi'de Ermenileri 'Madam Serupi' ayaklandırmış!
Tarih Okulu Dergisi son sayısında Kayseri'nin Develi ilçesindeki Ermeni ayaklanmalarına dikkat çekerek, ayaklanmalara öncülük eden 'Madam Sepuri'yi ele aldı. Ayrıntılar Kayseri Olay haber bülteninde…
Ermeniler, yıllarca Osmanlı toplumunun içinde ‘Millet-i Sadıka’ olarak adlandırıldı. Ancak Rusya ile yapılan 1877-1878 Harbi’nden sonra imzalanan Ayastefanos Antlaşması’nda Ermeniler, ilk kez siyasi bir sorun olarak ele alınmış ve sonrasında Ermeni meselesi uluslararası bir sorun haline geldi. İşte Tarih Okulu Dergisi, son sayısında uluslararası bir sorun haline gelen Ermeni meselesini Develi Ermeni Ayaklanmaları ve 1905 Ayaklanması Lideri: Madam Serupi’ başlığı ile ele aldı. Selçuk Kılınç ve Metin Kopar’ın kaleme aldığı yazıda ilginç detaylar var. Tarih Okulu Dergisi’nde, Develi’de Ermeni Ayaklanmalarının özeti şu şekilde ele alınıyor: Develi’de ilk Ermeni ayaklanma girişimi 1893, 1895 ve 1896 tarihlerinde tespit edilmiştir. Develi’de kurulan Hınçak ve Nubar Cemiyetleri bu ayaklanmaların öncülüğünü yapmışlardır. 1893 tarihindeki ayaklanma Hınçak Cemiyeti tarafından düzenlenen Yafta Olayı ile başlamaktadır. 6 Ocak 1893 tarihinde camiler ve Hükümet Konağı’na yaftalar asılmaya başlanmıştır. 1894’te Yafta Olayları’nın etkisinin Develi’de halen devam ettiği görülmektedir. 1896 Ermeni ayaklanmalarında Müslümanlardan 2 ölü 4 yaralı, Ermenilerden ise 27 ölü 10 yaralı şeklinde sonuçlanmıştır. Ayrıca olaylarda 24 ev de yanmıştır. İkinci Ermeni Ayaklanmaları, 1905 ayaklanması olarak bilinir. Develi’nin Everek semtinin Kilise Mahallesi’nde Ermeni cemaatinden Haci Rehde ve Serupi isimli iki Ermeni şahıs çarşıdaki Ermenilere, cuma günü bir olayın olacağını bundan dolayı Ermeni esnaflara dükkânlarını kapatmaları gerektiğini duyurmuşlar ve buna ikna olan Ermeniler dükkânlarını kapatıp evlerine gitmişlerdir. Bu kışkırtıcılardan özellikle Serupi’nin kadın olması ve daha sonra bomba yapım faaliyetlerinde de kendini göstermesi oldukça dikkat çekicidir. Üçüncü Ermeni Ayaklanması ise en kanlı dönem olan 1915 ayaklanmasıdır. Bu dönemde Ermeniler, Osmanlının savaşa girmesini fırsat bilerek bomba yapımı işlerine girerek en kanlı sahnelerde yer almışlardır. Ayrıca ayaklanma girişimindeki Ermenilerin faaliyetlerinin tarihsel sürecine değinilmiş, ayaklanan Ermenilerin kimler olduğu, ayaklanmalarda kimlerin etkili olduğu ve nerelerden destek alındığı gösterilmiştir. Çalışma için arşiv incelendiğinde çok farklı kişileri de gözlemlemiş olduk. Bu kişiler içerisinde özellikle bir bayan terörist 1905 yılları için dikkate değerdir. Madam Serupi adlı şahıs bu çalışmada Develi’de ayaklanmayı yönetmesi ve şehrin merkezindeki dükkânları kapattıracak kadar etkili bir kişilik olması bakımından inceleme konusu olmuştur. Arşiv belgeleri ve bu ayaklanma dönemi ile ilgili resmî belgelerin hemen hemen hepsinde Madam Serupi’den bahsedilmektedir. Dönemin şartları dikkate alındığında fotoğrafının çekilmesi, devlet arşivine girecek kadar tehlikeli biri olduğunu göstermektedir. Çalışmada ayrıca Develi’de meydana gelen ayaklanma girişimlerindeki silahlanma, cemiyetleşme, çatışma, halkı etkileme faaliyetleri hakkında da önemli ipuçları verilecektir.
Peki Madam Serupi’ye ne oldu?
Selçuk Kılınç ve Metin Kopar’ın yazısında ayaklanmalara öncülük eden Madam Sepuri’nin akıbeti ise şu sözlerle anlatılıyor: ‘Kayseri Savcı Yardımcısı Remzi Bey, Develi kazası Polis Komiseri Ahmed Bey ve Sorgu Hâkimi Yardımcısı Mehmed Bey tarafından oluşturulan mütalaa 1 Ekim 1916 tarihinde tamamlanmış, Madam Serupi ve arkadaşlarının Kayseri Divanı Harbi Örfîsi'nde yargılanmalarına başlanmıştır. Özerk ve bağımsız bir Ermenistan kurmak maksadıyla ateşli ve patlayıcı madde ile martin ve mavzer (tüfek) birçok harp silahı toplama, hazır etme, saklama ve yapılması suretiyle tertibat ve ihtilal tedbirlerine başlamak gibi isnatlara/suçlara teşebbüs ettikleri mahkemece onaylanmıştır. Ayrıca bu şahıs, Taşnak ve Hınçak komitesinde aktif bir kişidir. Savcı raporunda Madam Serupi’nin olayı tertiplediği kesinleşmiş olup Mülkiye Cezâ Padişahlık Kanunu’nun elli dördüncü maddesi ekine göre tutuklanma tarihlerinden itibaren on beşer sene kalede hapsedilmelerine karar verilmiştir. Karar Madam Serupi’nin yüzüne karşı söylenmiş olup kararın uygulanmasından Savunma Bakanı sorumlu tutulmuştur’
