Bebek sahibi olmak isteyenlerin hayali: Tüp bebek

Tüp bebek tedavisi şu sıralar oldukça popüler bir hal almış durumda. Devletin çocuk sahibi olmak isteyip maddi imkansızlık nedeniyle tedavi olamayan çiftlere verdiği tüp bebek desteği, tedavi görmek isteyen çiftleri oldukça heyecanlandırmış durumda. Ancak tüp bebek tedavisi ile ilgili bir çok bilinen yanlış, hastaların bu tedavi yöntemine soğuk bakmalarına neden olabilmekte.Hal böyle olunca  Tüp Bebek Tedavisi hakkında  merak edilenler ve yanlış bilinenleri sizler için konuşalım istedik.Magnet Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Bölümünden Doçent Doktor Gökalp Öner’e  tüp bebek tedavisi hakkındaki sorularımızı yönelttik o da içtenlikle yanıtladı.Mutlu Günler Ey Okur…

Güler Ruhsar Aktaş : Öncelikle sizi tanıyabilir miyiz?

Doçent Doktor Gökalp Öner:  1981 Çorum doğumluyum aslen Kayseriliyim. İlkokulu Baldöktü, ortaokulu Küçükçalık Anadolu Lisesi, Liseyi Kayseri Fen Lisesinde okudum. Üniversiteyi Ankara’da Hacettepe İngilizce Tıp Fakültesini 2005 yılında bitirdim. 2011 yılında Erciyes Üniversitesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalından Uzmanlığımı aldım. 2011-2013 yılları arası mecburi hizmetimi Van Başkale ve Yozgat Boğazlıyan ilçelerinde tamamladıktan sonra 2014 yılında önce Erzincan Üniversitesinde sonra Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesinde Yardımcı Doçent olarak çalıştım. 2015 yılı Mart ayında Doçentlik Sınavını geçip Türkiye’nin kendi alanımda en genç doçentlerinden birisi oldum. 2017 yılında İstanbul Şişli Memorial Tüp bebek merkezinde Prof. Dr. Semra Kahramanın yanında çalıştım ve tüp bebek diplomamı aldım.

Tüp bebek nedir?

Gebelik oluşması için 3 temel faktör vardır. 1. si kadının yumurta rezervinin iyi olması ve düzenli her ay yumurta üretmesi 2. si büyüyen olgun yumurtanın açık olan tüpler tarafından yakalanması ve 3. sü erkeğin sperm yapı, sayı ve hareketinin yumurtayı döllemesi için yeterli olmasıdır. Düzenli adet gören her kadın her ay bir yumurta üretir. Tüp bebek tedavisinde ise gelecek aylarda büyüyüp olgunlaşması gereken yumurtalar ayın başında normal de tek yumurta için beyin tarafından üretilen hormonun yüksek dozu dışardan verilerek birden fazla yumurta elde etmek için uyarılır. Daha sonrasında bu yumurtalar laboratuvar ortamında toplanıp erkekten alınan spermle mikroskop altında döllenmesi sağlanıp embriyo elde edilir ve embriyolar daha sonrasında anne rahmine pipet yardımıyla transfer edilir. Bu işlemler bütününe tüp bebek işlemi denir.

Tüp Bebek tedavisi öncesinde neler yapılmalı?

Bir yıl boyunca çiftlerin düzenli ilişkiye girmelerine rağmen gebelik oluşmaması durumuna infertilite yani kısırlık denir. Kısırlık nedenleri her çiftte farklıdır ve nedenleri iyi bir şekilde değerlendirilmelidir. Tüp bebekte amaç gebelik elde etmek ise öncelikle kısırlık nedenleri ortaya konulmalıdır ve tüp bebek öncesi gerekiyorsa hem erkeğe hem de kadına ön tedavi planlanmalıdır. Tüp bebek öncesi tedavi ve hazırlıklar tüp bebek başarısını arttıran en önemli faktörlerden bir tanesidir. Tüp bebek tedavisinde başarısızlığın en büyük nedeni iyi bir ön değerlendirilme yapılmamasıdır. Adet bitimindeki 5 gün içerisinde rahim filmi çekilerek embriyonun yerleşeceği rahmin içi ve başarıyı etkileyen tüplerdeki bozukluklar mutlaka ortaya konmalıdır. Bazen tüplerde olan hidrosalfinks dediğimiz şişlikler veya rahmin içerisindeki darlık veya perde embriyonun rahme tutunmasına engel olabilir. Ve tüp bebek öncesinde geçirilecek basit bir operasyonla başarı arttırılabilir. Ayrıca polikistik over dediğimiz birden fazla yumurtası olan kadınlarda yumurta kalitesini arttırmak için metformin ve benzeri ilaçlar tüp bebek öncesi başlanabilir. Tüp bebekte başarıyı arttırmak için amacımız birden fazla yumurta toplayıp birden fazla embriyo elde etmektir. Bazen yumurtalar tüp bebek başlanacak aydan önceki ay ön tedavi ile hazır hale getirilebilir. Ayrıca endometriozis denilen çikolata kistleri olan kadınların embriyo transferi öncesi ön tedaviler ile embriyonun rahme tutunması arttırılabilir. Son olarak da tüp bebek tedavisi öncesinde özellikle erkek faktöründen kaynaklı kısırlık nedenleri belirlemek için sperm tahlili yapılmalı ve sonuçlara yönelik tedavi başlanmalıdır. Nasıl kadınlara yönelik ilaç ve iğne tedavisi varsa erkeklere yönelikte tüp bebek tedavisi sırasında ilaç ve iğne tedavisi uygulanabilir ve tüp bebek başarısını arttırır.

Maddi olarak insanları yoracak bir fiyatı mı var bu uygulamanın? Devlet ilaçların ve tedavi masraflarının ne kadarını üstleniyor?

Çocuk istemi olan çiftlerin tek amacı kucaklarına bebeklerini sağlıklı bir şekilde almaktır. Tüp bebek tedavisinde iyi bir ön değerlendirme kişiye özel tüp bebek tedavisi yapılmazsa gebelik elde edilemeyebilir. Gebelik elde edilse bile embriyo rahme tutulamaz ve kimyasal yalancı gebelik veya boş gebelik veya dış gebelik elde edilebilir. Hatta gebelik sonrası düşükler olabilir. Bunların hepsi hem maddi anlamda hem de manevi anlamda çiftlere zarar verebilir. Her çiftte kısırlık nedenleri farklıdır. Bu nedenler kadın, erkek veya her ikisi birlikte olabilir. Bu nedenlerden dolayı her çift farklıdır ve her çifte özel tüp bebek tedavi protokolleri geliştirilir. Bizim de amacımız çocuk istemi olan çiftlerimize en doğru ve kişiye özel tüp bebek yöntemini uygulayıp başarılı sonuç yani sağlıklı bebeğin doğmasını elde etmeye çalışmaktır. Tüp bebek de gebelik elde etmek önemlidir ama bizim amacımız sağlıklı bir bebeği çiftlerle buluşturmaktır.  

Tüp bebek uygulamasını kimler görebilir kaç yaş aralığı ve tedavinin başarısız olma durumunda ne kadar zaman aralıkları ile tedavi yinelenebilir?

Öncelikle adet gören her kadına tüp bebek tedavisi uygulanabilir. Tüp bebek tedavisinde başarıyı etkileyen en önemli faktörlerden bir tanesi kadının yaşıdır. Çünkü erkekte her 3 ayda yeni sperm üretimi olurken kadınlar doğduklarında yaklaşık 1 milyon yumurta ile doğar adet görmeye başladıklarında bu sayı 300000’e düşer ve menopoza kadar bu sayı 1000’e düşer yani kadın doğduğunda bir yumurta rezervi ile doğar ve bu rezervi üreme çağı boyunca her ay kullanır. Kadınlarda yumurta rezervi 35 yaşından sonra azalmaya başlar ve 40 yaşından sonra bu azalma hızlanır. Erkek için belirli bir yaş sınırı yokken 45 yaşından sonra tüp bebek tedavisinde başarı çok azalmıştır. En önemli nedeni yumurta elde edilse bile 38 yaşından sonra yumurtalıkların genetik yapısındaki bozukluklar çok artış gösterir. Anne adayının genetik yapısı normal olsa bile ileri yaşta yumurtalarda Down sendromuna neden olan genetik yapılar görülmeye başlar ve başarıyı azaltır.

Tüp bebekte başarısız olma durumunda bir sonraki adet ile yeniden tedavi başlanabilir. Çiftlerin 3 tüp bebek denemesinden sonra en az 4 kaliteli embriyo transfer elde edilmesine rağmen gebelik elde edilememesi durumuna tekrarlayan tüp bebek başarısızlığı denir.

Tüp bebek uygulaması sonrası başarı oranı ne kadardır?

Tüp bebek uygulaması sonrası başarı oranı kadının yaşı ve kısırlık nedenlerine bağlıdır. Tüp bebek de gebelik elde etme oranı ortalama yüzde 40 ile 70 arasında değişir. Günümüzde tıp alanındaki en heyecan verici gelişmeler tüp bebek tedavisindedir. Özellikle embriyo dondurma yöntemlerinin gelişmesi sonrasında tüp bebek uygulaması ile elde edilen embriyolar tekrar tüp bebek uygulamasına gerek bırakmaksızın gebelik elde edilmediği durumunda çözülüp transfer edilebilir. Başarıyı etkileyen en önemli iki faktör ise embriyonun kalitesi ve rahmin embriyonun yerleşmesi için uygun olmasıdır. Embriyonun kalitesini arttırmak için ön tedavilerle yumurta ve spermin kalitesi arttırılabilir ayrıca 38 yaşından büyük kadınlarda embriyonun genetik yapısına bakılarak normal genetik yapılı en kaliteli embriyo transferine olanak sağlanabilir. 

Tüp bebek uygulaması sonrasında ailelerin ikiz sahibi olma şansları oluyor mu?

Çok güzel bir noktaya temas ettiniz. Tüm röportajımız boyunca tüp bebek tedavisinde amacımızın sadece gebelik elde etmek değil çiftlerin sağlıklı bebeklerini kucaklarına almak olduğunu vurgulamaya çalıştım. Anne rahminin kapasitesi bir bebeği taşımak için şekillenmiştir. İkiz ve çoğul gebeliklerde düşük ve erken doğum şansızlığı artış gösterir ve çocuk istemi olan çiftlerde hayal kırıklıklarına ve derin üzüntülere neden olabilir. Sağlık bakanlığı da aslında buna yönelik yasal düzenlemeye gitti ve 35 yaşından küçük kadınlara tek embriyo 35 yaşından büyük kadınlara da çift embriyo transferini yasal kıldı. Evet tüp bebek tedavisinde eğer birden fazla embriyo transferi yapılırsa ikiz hatta daha fazla gebelik elde etme şansı artmaktadır ama amacımız kesinlikle bu değildir. Kalan embriyolarımızı dondurma şansımız olduğundan tek embriyo transferi gebelik olmazsa bir sonraki ayda kalan embriyoları çözüp transfer etmek günümüzde en başarılı yöntemdir. 2 yada 3 embryo transferi hem yasal değil hem de başarı şansı biraz önce anlattığım dondurulmuş embriyo transferinden fazla değildir.

Uygulama sırasında kadınların hayatında ne gibi değişiklikler oluyor? Hormonal ve fiziksel olarak etkiliyor mu bu tedavi?

Tabi ki biz kadınların normal olarak vücutlarınca üretilen hormonların fazlasını dışarıdan veriyoruz ve hem hormonal hem de fiziksel olarak kadınlar etkilenmekteler. Özellikle zaten hassas olan kadınların duygu durumlarında değişiklikler olabilmektedir. Fiziksel olarak da kadınlık hormonunu arttırdığımız için yumurtalıklar normalden fazla büyümektedir. Fakat tüm bu değişiklikler bir ay sonra adet görmekle birlikte geriye dönmektedir.  

Uygulamanın başarısızlıkla sonuçlanması durumunda umutsuzluğa kapılmalı mı çiftler?

Tüp bebek uygulaması hem maddi hem de manevi olarak zor bir süreç ve başarısızlık çiftlerde büyük bir üzüntüye neden olmaktadır. Ama bu süreçte en önemlisi umutsuzluğa kapılmamalarıdır. Umut her zaman vardır ve olmalıdır unutmamak gerekir en karanlık gece bile sona erer ve güneş tekrar doğar. Biz perdeyi açıp gün ışığına bakmazsak karanlıkta kalırız işte umut bizim o perdeyi açmamızdır. Tüp bebek tedavisindeki gelişmeler hem heyecan hem de umut vericidir. Her yıl bir sonraki yıla göre tüp bebek tedavisinde teknolojinin gelişmesi başarıyı arttırmaktadır.

"Tüp bebek tedavisinde başarı şansını yüzde 90 artırdığı iddia ediliyor ama uygulama başına düşen bebek oranı göz önüne alındığında çok katkısı var gibi görülmüyor bu konuda neler söylemek istersiniz?

Sizin de bahsettiğiniz benimde vurgulamaya çalıştığım gibi tüp bebek tedavisinde başarı uygulama başına düşen bebek oranını arttırmaktır. Bu da tüp bebekteki gelişmeleri sürekli takip etmek ve uygulamak, hastalık değil hasta vardır mantığı ile kişiye hatta çiftlere özel tüp bebek tedavisini planlamak ve en önemlisi tedaviye başlamadan çiftleri çok iyi değerlendirmek gerekir. Aslında tüp bebeğin matematiksel bir yanı var ve denklemi iyi kurmak gerekir. 

Bir de bebek sahibi olmak isteyenlerin yeni bir umut kapısı oldu “Doğal tüp bebek yöntemi” Yumurta rezervi az olan kadınlarda doğal tüp bebek yönteminin gün geçtikçe daha da popüler hâle gelmeye başladı sanırım.  İlaç kullanmama ya da az ilaç kullanma ve oluşabilecek stres yükünün üstesinden gelme açısından bakıldığında, daha cazip hale geliyor ister istemez, siz neler söylemek istersiniz bu konuda ne kadar başarı oranı?

Sizin de belirttiğiniz gibi yumurta rezervi az olan yüksek doz ilaç verilmesine karşın bir veya iki yumurta elde ettiğimiz kadınlarda uygulanan bir yöntem. Doğal tüp bebek yöntemi veya hafif uyarı ile yumurta elde edilmesinde amaç yüksek doz ilaç ile yumurtaları doğal hormon ortamında geliştirip toplamak. Gerçekten bazen tek yumurta ile elde edilen tek kaliteli embriyo ile başarılı gebelik sonuçları elde edebiliyoruz ama bunlar genç yaşta olan anne adayları sıklıkla yumurta rezervi ileri yaştaki anne adaylarında azalmakta ve bilimsel veriler 3 yumurta toplandığında bir sağlıklı embriyo elde edebildiğimizi göstermektedir. İleri yaşta ve yumurta rezervi azalmış hasta grubunda ise havuzlama yöntemi olarak isimlendirilen tüp bebek yöntemi yapılabilir. Bu yöntemde her ay iki veya üç yumurta toplanıp embriyo elde edilip genetik tanıya gönderilip donduruluyor. Bu yöntemi 3 veya 4 kez uygulayıp embriyoları havuza toplayıp genetik yapısı normal en kaliteli embriyoyu seçerek yaş faktörünü de ortadan kaldırabiliriz. Bu şekilde bizim de içerisinde bulunduğumuz ve yurt dışında ve yurt içinde kongrelerde sunduğumuz çalışmamızda 38 yaşın üzerindeki bir kadının tüp bebek başarısı neredeyse 30 yaşında bir kadının tüp bebek başarısına sahip olmaktadır. Yani embriyoların genetik ve yapısal incelemesi sonrası transferi ile yaş faktörünü ortadan kaldırıyoruz.   

İngiltere'de bulunan Sheffield Üniversitesi, tüp bebekte başarı şansını artıran sperm radarı geliştirdi. Bu metot tüp bebek yöntemi için başarıya daha da yaklaştırıyor mu?

Günümüzdeki tüp bebek gelişmeleri çok önemli ama bu gelişmelerin uygulanabilir olması hatta belirli sayıda uygulandıktan sonra başarısını kanıtlaması gerekir. Buna benzer birçok farklı isimli sperm seçme yöntemi vardır. Fakat yumurta ile spermin uyumunu embriyo döneminde görebilmekteyiz. Döllenmiş yumurta birinci gün iki hücreli, ikinci gün dört, üçüncü gün sekiz, dördüncü gün bu hücreler birleşerek morulayı beşinci günde farklılaşarak blastokist olarak isimlendirdiğimiz 200 hücreli iç hücrelerde fetusun olduğu dış hücrelerde bebeğin rahme tutunduğu hücrelerin bulunduğu embriyoyu günlük izleyebiliyoruz ve transferi en uygun gün sıklıkla 5. Gün yapmayı amaçlıyoruz. Embriyoyu gün ve gün takip ederek başarıyı embriyoskopla arttırabiliriz. Spermin kalitesini gösteren en önemli şey genetik yapısı olduğundan bugün için spermi alıp genetiğine bakıp hücresel bozulma olmadan yumurtanın içerisinde transfer etmek çok zor. Günümüzde sperm bozukluklarında tüp bebek başarısını arttırdığı kanıtlanmış uygulama IMSI yani 8000 büyütmede sperm seçtikten sonra yumurtanın içerisine spermi yerleştirmek.     

Bir de embriyo  dondurma işlemi var. Bu işlem nedir? Kimler bu hizmetten faydalanabilir? Bunda maliyet nedir? İleriye dönük olması açısından tavsiye eder misiniz?

Kesinlikle tavsiye ederim dondurulmuş embriyo transferi günümüzde başarısını kanıtlamış bir uygulama yöntemidir. Hatta polikistik over sendromlu kadınlarda OHSS dediğimiz anne adayının yaşamını tehdit eden yumurtaların aşırı uyarılma durumunu önlemede vazgeçilmez. Günümüzde özellikle bekâr olan veya evlenmiş ve daha sonra gebelik planlayan kadınlarda tüp bebek yöntemi ile yumurtaların veya embriyoların dondurulması ileriye yönelik iyi bir tercih olabilir.

Geçtiğimiz günlerde İstanbul’da embriyolarını donduran bir kadının embriyonları kayboldu hukuk yollarını zorlamasına rağmen şu ana kadar sonuç alamadı. Bu olayı nasıl karşılıyorsunuz? Bu konuda karar verenler güvenlik açısından sorunla karşılaşmaması açısından ne yapmalılar? 

Bu konu şu an hukuki bir boyut almış durumda çok fazla yorum yapmak yanlış olur. Doğal olarak çocuk sahibi olmak isteyen çift için üzüntü verici bir durum fakat çiftleri bu konuda çok iyi bilgilendirmek gerekir çünkü dondurulmuş embriyolar çözüldüğünde % 95’i canlılığını sürdürürken yüzde 5’i bozulabilir. Bunun nedenleri arasında dondurma ve çözme tekniği, embriyonun dondurulmadan önce kalitesi ve bu sürecin doğasında olan 10 embriyonun 9’unde çözme aşamasından sonra canlılığını korurken 1 embriyonun bozulabileceği bilgisi çiftlere verilmeli ve çok iyi anlatılmalıdır. Hangi hasta grubuna embriyoları hangi amaçla dondurduğumuzu çok iyi planlamalı ve her aşamayı çiftlerle paylaşmalıyız.

Kısacası tüp bebek tedavisinde çiftler çok iyi değerlendirilmeli, gerekirse ön tedaviler ile tüp bebeğe hazırlanmalı, tüp bebek tedavisi kişiye özel olmalı, gelişen teknolojinin tüm imkânlarından faydalanmalı ve bu süreci çiftlerle birlikte yönetilmelidir.

Verdiğiniz bilgiler için teşekkür ediyor, çalışmalarınızda başarılar diliyoruz.

Ben de Kayseri Olay Gazetesi’ne teşekkür ediyorum…